Zanim zacznie się zgłębiać tajemnice dziedziczenia różnorodnych cech u kotów, warto zapoznać się z podstawowymi pojęciami z dziedziny genetyki. Łatwiej będzie nam zrozumieć mechanizmy tego dziedziczenia.
DNA
Zacznijmy zatem od tego, że podstawowym nośnikiem informacji o budowie, wyglądzie, a nawet o zachowaniu naszego kota (i innych zwierząt) jest kwas dezoksyrybonukleinowy zwany w skrócie DNA. Swoją drogą, to zadziwiające, że ten niewidoczny gołym okiem związek chemiczny, może być podstawą życia na Ziemi.
Geny
Gen to nic innego jak fragment chromosomu, który zawiera informacje o jakiejś cesze organizmu, czasem o jednej, a czasem o kilku. Bywa i tak, że za wystąpienie jakiejś cechy odpowiada kilka różnych genów.
Allel
Pojedyncze geny zazwyczaj występują w kilku odmianach, które nazywamy allelami. Przykładowo: gen warunkujący czarny kolor włosów u kotów B posiada dwie odmiany, zwane również mutacjami: jedną b, która odpowiada za czekoladowe futro i drugą bl, która sprawia, że kocia sierść jest cynamonowa. Mamy zatem trzy allele jednego genu: allel czarnego koloru B, allel czekoladowego koloru b i allel cynamonowego koloru bl.
Locus
Locus (liczba mnoga: locci) to miejsce genu na chromosomie. Na przykład locus B jest miejscem na chromosomie znajdują się wspomniane wyżej wersje genu B: B, b, bl.
Genotyp
Wszystkie geny jednego organizmu tworzą jego genotyp. W praktyce pojęcia tego używamy w odniesieniu do zestawu tych genów, które nas w danym momencie interesują. Tak więc genotypem nazwiemy zarówno zestaw AA Bb OY, jak i Aa Bb Cc DD II Mcmc ss tt ww oo.
Fenotyp
Mianem fenotypu określamy wszystkie cechy organizmy, które ujawniają się na skutek działania genów. Na przykład: budowa ciała, kształt i kolor oczu, kolor futra, grupę krwi, tempo uderzeń serca na minutę lub ilość produkowanej insuliny.
Chromosomy
DNA znajduje się w jądrze komórkowym, gdzie tworzy większe struktury zwane chromosomami.
Chromosomy homologiczne
U wszystkich ssaków chromosomy ułożone są w pary. Chromosomy z jednej takiej pary nazywamy chromosomami homologicznymi.
Homozygota
Skoro chromosomy występują parami, to i pary dobierać muszą się allele. Na każdym z dwóch chromosomach homologicznych znajduje się zatem po jednej z istniejącej wersji danego genu. Jeśli jest to ta sama wersja, np. BB – mamy do czynienia z homozygotą.
Heterozygota
Jeśli na chromosomach homologicznych znajdują się dwie różne wersje genu – mówimy o heterozygocie.
Allele dominujące
Z allelami jak z ludźmi, jedne dominują nad drugimi. Allel dominujący jest zatem na tyle „silny”, że może działać, gdy jest sam. Innymi słowy wystarczy, by w genotypie znajdował się tylko jeden allel dominujący, aby w fenotypie wystąpiła cecha, którą ten allel warunkuje. Allele dominujące oznaczamy dużą literą.
Allele recesywne
Istnieją też allele „uległe”, fachowo nazywane allelami recesywnymi. Nie są one już tak „silne” i mogą dojść do głosu jedynie wówczas, gdy zejdą się w parę. A więc cecha warunkowana przez allel recesywny ujawni się wówczas, gdy w genotypie znajdują się dwa takie allele. Allele recesywne oznaczamy małą literą.
Dominacja całkowita
O dominacji całkowitej mówimy, gdy allel dominujący całkowicie hamuje działanie allelu recesywnego. Na przykład allel B w pełni blokuje działanie allelu b.
Dominacja niecałkowita (semidominacja, półdominacja)
Z semidominacją mamy do czynienia, gdy allel dominujący nie ma na tyle siły, by całkowicie zablokować działanie allelu recesywnego. Efektem tego jest pojawienie się cechy pośredniej. Przykładem mogą być allele umaszczenia burmskiego cb i umaszczenia syjamskiego cs.
Współdominacja (kodominacja)
Współdominacja zachodzi wtedy, gdy w fenotypie ujawnia się działanie obydwu alleli.
