Szylkretowe umaszczenie u kotów

Artykuł ten jest pierwszym z serii tekstów, które zamierzam poświecić kocim umaszczeniom. Postanowiłem zacząć od umaszczenia szylkretowego, ponieważ bez wątpienia jest ono jednym z najbardziej niezwykłych kolorów futra u kotów, a wielu kociarzy stanowczo twierdzi, że jest również najpiękniejszym. Co w umaszczeniu szylkretowym jest takiego zadziwiającego? A choćby to, że zarezerwowane jest dla kotek, ale o tym za chwilę.

Nazwy szylkretowego umaszczenia u kotów w innych językach

• Angielska: Tortie (Tortoiseshell)
• Niemiecka: Schildpatt
• Francuska: Écaille

Jak wygląda umaszczenie szylkretowe?

Polska nazwa tego umaszczenia pochodzi o niemieckiego słowa Schildkröte, które w naszym języku znaczy… żółw. Tylko co żółw ma wspólnego z szylkretowym futrem u kotów?

Otóż kiedyś ze skorup pewnego morskiego gatunku tych gadów wytwarzano ekskluzywne grzebienie, oprawki do okularów, obsadki stalówek i zapewne jeszcze kilka innych drobiazgów. Ich charakterystyczną cechą był kolor, na który składały się wymieszane ze sobą plamki brązowe, rude i kremowe. Dlatego przyjęło się nazywać tę barwę żółwiową.

Barwę futra, o której mówimy, także tworzą mniej lub bardziej wymieszane ze sobą plamki – stąd i ją zaczęto określać mianem żółwiowa. Pierwotna polska wersja nazwy tego umaszczenia brzmiała szyldkret, z czasem jednak rozpowszechniła się jej prostsza forma – szylkret. I ona też została przyjęta w polskiej terminologii felinologicznej na określenie omawianego koloru kociego futra.

Jedną z niezwykłych cech tego umaszczenia jest to, że nie ma dwóch identycznie wyglądających kotów szylkretowych. U każdego osobnika układ plamek jest inny.

Odmiany szylkretowego umaszczenia u kotów

Umaszczenie szylkretowe u kotów występuje we wszystkich istniejących podstawowych kolorach futra: czarnym, niebieskim, czekoladowym, liliowym, cynamonowych, płowym, ciemno i jasno bursztynowym. Może oczywiście występować we wszystkich typach umaszczenia: jednolitym, point, dymnym, srebrzystym, tabby i z białym.

• Umaszczenie czarne szylkretowe – Kolor futra tworzą czarne i rude (ciemne i/lub jasne) plamy, u kotów o umaszczeniach point zamiast barwy czarnej widzimy brązową, co jest wynikiem działania genów odpowiedzialnych za umaszczenia point. Lusterko nosa i poduszki łap ceglasto czerwone (różowe) i/lub czarne. Zapis w kodzie EMS: f,
• Umaszczenie czekoladowe szylkretowe – Kolor futra tworzą mleczno-czekoladowe i rude (ciemne i/lub jasne) plamy. Lusterko nosa i poduszki łap blado czerwone (różowe) i/lub mleczno-czekoladowe. Zapis w kodzie EMS: h,
• Umaszczenie cynamonowe szylkretowe – Kolor futra tworzą plamy w kolorze ciepłego cynamonowo-brązowym i rudym (ciemnym i/lub jasnym). Lusterko nosa i poduszki łap różowo-czerwone (różowe) i/lub cinnamonowo-brązowe. Zapis w kodzie EMS: q,
• Umaszczenie bursztynowe szylkretowe – Zapis w kodzie EMS: ft,
• Umaszczenie niebieskie szylkretowe – Kolor futra tworzą jasno niebieskie (szare) i kremowe plamy. Lusterko nosa i poduszki łap różowe i/lub niebiesko-szare. Zapis w kodzie EMS: g,
• Umaszczenie liliowe szylkretowe – Kolor futra tworzą plamy w kolorach wyblakłego bzu z lekko różowym odcieniem i bladokremowym. Lusterko nosa i poduszki łap blado różowe i/lub lawendowo-różowe. Zapis w kodzie EMS: j,
• Umaszczenie płowe szylkretowe – Kolor futra tworzą plamy w kolorach ciepło beżowo-płowym i kremowym. Lusterko nosa i poduszki łap różowe i/lub różowawo-płowe. Zapis w kodzie EMS: r,
• Umaszczenie jasno bursztynowe szylkretowe – Zapis w kodzie EMS: gt,
• Umaszczenie karmelowe szylkretowe bazujące na niebieskim – Zapis w kodzie EMS: gm (niewymienione na stronie FIFe, ale moim zdaniem możliwe do zaistnienia),
• Umaszczenie karmelowe szylkretowe bazujące na liliowym – Zapis w kodzie EMS: gm (niewymienione na stronie FIFe, ale moim zdaniem możliwe do zaistnienia),
• Umaszczenie karmelowe szylkretowe bazujące na płowym – Zapis w kodzie EMS: rm Niewymienione na stronie FIFe, ale moim zdaniem możliwe do zaistnienia,

Zauważcie, że w żadnej z wymienionych odmian nie było mowy o bieli, a przecież na przykład kotki czarno-rudo-biało czy niebiesko-kremowo-białe także nazywa się szylkretowymi. Wedle jednak oficjalnej nomenklatury FIFe nie są to czyste umaszczenia szylkretowe tylko umaszczenia szylkretowe z białym, a to co innego.

Skąd się biorą szylkretowe koty?

Za pojawienie się szylkretowej barwy futerka u kotów odpowiedzialne są geny: orange, który oznaczamy dużą literą O oraz non-orange, zapisywanym małą litera o. Pierwszy nadaje włosom rudą barwę, drugi sprawia, że są w innym kolorze (patrz też Rude umaszczenie u kotów).

Szylkretowe umaszczenie pojawia się tylko wtedy, gdy orange spotka się genem non-orange. Gdy występują razem, dzielą się między sobą strefami wpływów – mówiąc obrazowo. Część kociego futra przyjmuje zatem barwę rudą (lub kremową, jeśli w kocim genotypie znajduje się także allel d (patrz Jasne i ciemne umaszczenia u kotów), część ma inny kolor.

Istnieją badania, które wskazują na związek umaszczenia szylkretowego z procesem inaktywacji jednego chromosomu X komórkach somatycznych, który odkryła brytyjska genetyk Mary F. Lyon. Stwierdziła ona, iż w podczas rozwoju, w komórkach zarodka płci żeńskiej jeden z chromosomów ulega dezaktywacji. DNA, które go tworzy ulega skondensowaniu, przybierając formę niewielkiej „kulki”, zwanej ciałkiem Barra.

Geny orange i non-orange znajdują się na chromosomach X – jednych z dwóch chromosomów determinujących płeć. Samice ssaków, a więc również kotki mają dwa chromosomy X (jeden pochodzący od matki, jeden od ojca), czyli genotyp XX. Taki układ znajduje się w każdej komórce w ciele kotki. Uważa się, że do prawidłowego funkcjonowania organizmy samicy nie potrzeba genów znajdujących się na dwóch chromosomach X. Wręcz przeciwnie, byłoby to niekorzystne. Dlatego właśnie jeden z chromosomów X zostaje „wyłączony”.

Inaktywacja zachodzi losowo, w niektórych komórkach jeden a w innych drugi. Jeśli kotka ma genotyp Oo, część komórek skóry będzie miała aktywny allel Orange, część zaś aktywny allel non-orange. Tam, gdzie występuje allel O rosnąć będą włosy rude lub kremowe, a tam, gdzie allel o włosy w innym kolorze.

Samce ssaków, czyli także kocury mają natomiast jeden chromosom X i jeden chromosom Y – układ XY. I właśnie dlatego szylkret jest kolorem kotek, a nie kocurów. Skoro bowiem koci panowie mają tylko jeden chromosom X, nie ma możliwości, by w ich komórkach spotkały się ze sobą geny orange i non-orange. Przynajmniej w normalnych warunkach. Od czasu do czasu bowiem przychodzą na świat kocurki, które wskutek błędów natury mają dwa chromosomy X, czyli układ XXY. Jest to jednak dość poważna wada genetyczna, która objawia się między innymi bezpłodnością w większości przypadków.

Istnieją wszakże jeszcze dwie prawdopodobne przyczyny narodzin szylkretowych kocurów, które nie są związane z allelami orange i non-orange. Pierwszą jest miejscowa mutacja w komórkach skóry, na skutek której część włosów u nie-rudego kota robi się ruda, albo u rudego kota nie-ruda. Mutacja ta zachodzi jeszcze w okresie płodowym – im wcześniej, tym większe są rude łaty.

Trzecią przyczyną narodzin szylkretowego kocura jest zlanie się ze sobą w okresie płodowym dwóch zarodków, jednego z mutacją warunkującą rude futro, drugiego z mutacją odpowiedzialną za nie-rude futro. Powstaje w ten sposób organizm, który nazywamy chimerą, a który w omawianym przypadku jest kocurem o szylkretowym umaszczeniu. Rzecz jasna chimerą może być również kotka.

Miałem jednak okazję oceniać kiedyś w Danii perskiego szylkretowego kocura (PER f), który miał pięknie wymieszany kolor, wspaniałą długą szatę i pozostawił po sobie całkiem liczną grupkę potomstwa. Niestety nigdy nie urodził się po nim szylkretowy kocurek. Wspomniany kocur odnosił wiele wystawowych sukcesów i otrzymał nawet tytuł Europa Champion… choć jak łatwo się domyśleć, nigdy nie miał on konkurencji w swej odmianie barwnej. Zupełnie niedawno oceniałem także dorosłego norweskiego leśnego kocura w kolorze czarny szylkret cętkowany tabby z białym (NFO f 09 24). Było to w Szwecji i z tego, co mi wiadomo, kocur ten ma już potomstwo.

Wojciech- Albert Kurkowski: Szylkret – Kolor zarezerwowany dla Dam. Magazyn dla miłośników kotów KOT, nr 3(43) marzec 2009. Wydawnictwo Galaktyka, Łódź

Jak widać, zdarza się, iż i szylkretowe kocury miewają potomstwo. Osobiście twierdzę jednak, i to bardzo stanowczo, że nie powinny być one dopuszczane do rozrodu. Pod ich pięknym umaszczeniem może kryć się bowiem wspomniana wyżej wada genetyczna (układ XXY), a koty z wadami genetycznymi nie należy rozmnażać.

Szylkretowe koty w hodowli i na wystawach kotów rasowych

Z tego, co mi wiadomo, to szylkretowe kotki cieszę są dużą popularnością wśród hodowców kotów rasowych. Przyczyną tego jest nie tylko ich uroda, ale również ich geny kolorów. Weźmy na przykład kotkę perską o umaszczeniu liliowy szylkret EXO j. Z odpowiednim kocurem może urodzić kocięta o 11 kolorach futra: białym, czarnym, czekoladowym, niebieskim, liliowym, rudym, kremowym, czarnym szylkretowym, czekoladowym szylkretowym, niebieskim szylkretowym i liliowym szylkretowym. A nie bierzemy tu pręg, cętek, łat i innych typów umaszczeń,  tylko kolory podstawowe.

Jeśli chodzi o wystawy, to z tego co mi wiadomo, najbardziej pożądane są kotki szylkretowe z tzw. strzałką na nosie.

Szylkret to, niezależnie od rasy, niełatwy kolor do oceny na wystawach. Często rozłożenie barw na twarzy kota daje wrażenie asymetrii lub wręcz optycznie zmienia kształt twarzy charakterystyczny dla rasy. Dlatego przy ocenie kotek szylkretowych odmian barwnych bardzo ważna jest umiejętność zapominania na chwilę o kolorze, by dostrzec wyraźniej niuanse budowy kota.

Wojciech- Albert Kurkowski: Szylkret – Kolor zarezerwowany dla dam. Magazyn dla miłośników kotów KOT, nr 3(43) marzec 2009. Wydawnictwo Galaktyka, Łódź

Rasy, u których szylkretowy kolor jest uznany (według FIFe)

Umaszczenie szylkretowe występuje u większości uznanych przez FIFe ras kotów. Pamiętajmy jednak, że w tym miejscu pod słowem szylkret rozumiemy kolor futra, a nie jego typ (patrz. Umaszczenia u kotów). Niżej zatem wymieniamy rasy, w których występuje kolor szylkretowy w różnych typach umaszczenia.

• Amerykański curl długowłosy ACL
• Amerykański curl krókowłosy ACS
• Burmilla BML
• Cymric CYM
• Doński sfinks DSP
• Japoński bobtail JBT
• Kot balijski BAL
• Kot brytyjski długowłosy BLH
• Kot brytyjski krótkowłosy BSH
• Kot burmski BUR
• Kot egzotyczny EXO
• Kot europejski EUR
• Kot norweski leśny NFO
• Kot orientalny długowłosy OLH
• Kot orientalny krótkowłosy OSH
• Kot perski PER
• Kot syberyjski SIB
• Kot syjamski SIA
• Kot tajski THA
• Kurylski bobtail długowłosy KBL
• Kurylski bobtail krótkowłosy KBS
• LaPerm długowłosy LPL
• LaPerm krótkowłosy LPS
• Manx MAN
• Maine coon MCO
• Neva masquerade NEM
• Peterbald PEB
• Ragdoll RAG
• Reks kornwalijski CRX
• Reks dewoński DRX
• Reks niemiecki GRX
• Selkirk reks długowłosy SRL
• Selkirk reks krótkowłosy SRS
• Snowshoe SNO
• Sfinks SPH
• Święty kot birmańki SBI
• Turecka angora TUA
• Turecki van TUV

Tekst: Jacek P. Narożniak
Zdjęcie: By Isasza (Own work)
[CC BY 3.0],
via Wikimedia Commons