Jak i dlaczego koty reagują na kocimiętkę?

Koty są mięsożercami, roślinności nie jedzą. Istnieje wszakże roślina, do której nasi pupile czują wyjątkową miętę. Mam tu oczywiście na myśli kocimiętkę (Nepeta L.). Słyszał o tym każdy chyba kociarz, nawet najbardziej początkujący. Ale czy wiecie, dlaczego futrzaki tak dziwnie reagują na zapach tego ziela?

Czym jest kocimiętka?

Kocimiętka to nie jeden gatunek rośliny, ale około 200 gatunków, które zaliczamy do rodziny jasnotowatych. W naturze kocimiętki spotkać można w umiarkowanych strefach klimatycznych Europy i Azji oraz gór Afryki.

Z godnie informacją podaną na Wikipedii, w stanie dzikim w Polsce rośną 4 gatunki tych roślin:

1. kocimiętka właściwa (Nepeta cataria L.),
2. kocimiętka Mussina (Nepeta mussinii Spreng. ex Henckel),
3. kocimiętka naga (Nepeta pannonica L. syn. N. nuda L.),
4. kocimiętka wielkokwiatowa (Nepeta grandiflora M. Bieb.).

Kocimiętki są stosunkowo niepozornymi roślinami, jeśli chodzi o ogólną budowę i wielkość – przynajmniej moim skromnym zdaniem. Posiadają jednak bardzo ładne kwiaty w odcieniach kolorów niebieskiego i fioletowego. Z pewnością dlatego są uprawiane jako rośliny ogrodowe. Nie wszystkie oczywiście, na rabatach znajdziemy się jedynie niektóre spośród wszystkich gatunków. Są to między innymi:

1. kocimiętka właściwa (Nepeta cataria L.),
2. kocimiętka Faassena (Nepeta ×faassenii Bergm.),
3. kocimiętka żyłkowana (Nepeta nervosa Royle.),
4. kocimiętka wielkokwiatowa (Nepeta grandiflora),
5. kocimiętka rozłożysta (Nepeta subsessilis),
6. kocimiętka syberyjska (Nepeta sibirica).

Kocimiętka wykorzystywana jest również w ziołolecznictwie. Działa ona moczopędne, żółciopędne, uspokajające, napotne, rozkurczowe, wiatropędne, bakteriostatyczne, pobudzające trawienie i regulujące menstruację.

Kocimiętka (Nepeta L.)

W jaki sposób kocimiętka działa na koty?

Dla nas, kociarzy, najbardziej istotne jest to, że kocimiętka działa na koty. A trzeba przyznać, iż zachowanie naszych pupili pod wpływem zapachu tego ziela jest naprawdę niezwykłe. Wydaje się, jakby wpadły w jakiś narkotykowy trans.

Oto poszczególne etapy zachowania kota podczas jego kontaktu z kocimiętką:

1. Kot znajduje kocimiętkę i wącha ją;
2. Wpada w amok, jak opętany liże roślinę, gryzie ją, przeżuwa, ociera się o nią policzkiem i podbródkiem;
3. Potrząsa głową;
4. Ociera się o roślinę całym ciałem;
5. Z głośnym mruczeniem, warczeniem i miauczeniem tarza się, a nawet wyskakuje w górę;
6. Czasami drapie ziemię lub myje się. Nawet u najbardziej powściągliwych kotów związki chemiczne zawarte w kocimiętce powodują całkowite odhamowanie.

Desmond Morris: Dlaczego kot mruczy – O czym mówi nam zachowanie kota. Wydawnictwo „Książka i Wiedza”, Warszawa 1996

Dlaczego kocimiętka działa na koty?

Ale dlaczego w ogóle koty reagują na kocimiętkę? Na chwilę obecną uważa się, iż czynnikiem sprawczym jest tu lotny organiczny związek chemiczny, nepetalakton, wydzielany jest przez kocimiętki. Substancja ta, wdychana z powietrze, pobudza odpowiednie ośrodki w mózgu, które z kolei wpływają na behawior zwierzęcia.

Według jednej z teorii, nepetalakton działać ma w podobny sposób, jak kocie feromony płciowe. Wysnuto ją – o ile mi wiadomo – bezpośrednio na podstawie zachowania kotów pod wpływem działania zapachu kocimiętki. Przypomina ono bowiem objawy rui u kotek.

Problem tylko w tym, że zupełnie tak samo pod wpływem kocimiętki zachowują się przedstawiciele obydwu płci, jak również osobniki wykastrowane. Dlatego bardziej prawdopodobne wydaje się to, że nepetalakton pobudza ośrodki przyjemności w kocim mózgu. Być może – jak to sugeruje na przykład Desmond Morris – w podobny sposób, jak narkotyki działają na mózg człowieka.

Zachowanie kotów pod wpływem kocimiętki rzeczywiście przypomina trochę narkotyczny odlot u ludzi. Niemniej jednak istnieją dość istotne różnice.

Kocimiętka nie uzależnia tak, jak narkotyki a „kocimiętkowy odlot” trwa tylko około 10 minut. Po tym czasie zwierzak powraca do normalnego stanu i przez jakiś czas nie odczuwa pociągu do ziela. Nepetalakton nie powoduje też trwałego uszczerbku na zdrowiu.

Co ciekaw, nie wszystkie koty reagują na zapach kocimiętki. Według brytyjskiego zoologa Desmonda Morrisa „kocich narkomanów” jest nieco więcej niż połowa. Ponadto reakcja na zapach tego ziela pojawia się z wiekiem. Morris wspomina, że w wieku 3 miesięcy, ale znalazłem też informację, iż dopiero około 6 miesiąca życia kociaka.

Nie tylko kocimiętka

Kocimiętka właściwa (Nepeta cataria) nie jest jedyną rośliną tak działającą na koty. Podobne reakcje wyzwala kozłek lekarski, czyli waleriana (Valeriana officinalis), i kilka innych gatunków. Ciekawe, że tę samo walerianę i kocimiętkę podaje się kotom do wewnątrz jako środki uspakajające.

Desmond Morris: Dlaczego kot mruczy – O czym mówi nam zachowanie kota. Wydawnictwo „Książka i Wiedza”, Warszawa 1996

Tekst: Jacek P. Narożniak
Zdjęcia: Pixabay.com